-

| 0 yorum ]
Sponsorlu Bağlantılar

Coğrafi anlamayı hayatın (okul, aile, toplum, iş hayatı) içerisine yerleştirmede öğretim
programlarındaki kazanımlara erişme, kazanımlara erişmede de harita becerisi anahtar rol oynar.
Harita becerisi kuvvetli olan bireyler, kendileri ve toplumları için önemli roller üstlenebilirler.
Çünkü tüm hadiseler bir mekanda gerçekleşmektedir ve mekan hakkında bilgi edinmede iyi
düzeyde harita becerisine sahip olan bireyler daha başarılı olurlar.
Ülkemizde coğrafya öğretiminin temel problemlerinden birisi, öğrencilerin bilgi toplayıp,
analiz etmede ve bilgiyi mekansal olarak sunmada haritaları nasıl kullanacağını bilmemeleridir.
Harita becerisi yeterince gelişmemiş olan bireylerin mekansal algılama düzeyi de istenilen düzeyde
gelişememektedir. Bu makalede, öğrencilerin haritaları daha iyi okuyup, kavramalarına dolayısıyla
yaşadığı yakın çevresi ve küresel ölçekteki mekansal bilgileri daha iyi analiz etmelerine yardımcı
olacağı düşünülen harita becerileri ve bu becerilerin geliştirilmesine yönelik aktivite örneklerine
yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Harita, Coğrafya Eğitimi, Coğrafi Beceriler, Harita Becerileri
ABSTRACT
Map skills have a key role in the lives of individuals such as school, family, society and
business. Those having a better map skills may take important roles for themselves and societies.
As all events occur in a space map skills contribute the individuals to be more successful.
One of the basic problems of geography education in our country is the problem of that
being able to know how to use a map in data collection, analysis and presentation in a space.
Those who are not proficient in map skills are not proficient in spatial perception either.
Keywords: Map, Geographic Education, Geographic Skills, Map Skills
GİRİŞ
Haritalar coğrafya eğitiminde büyük rol oynarlar. Çünkü bu gereçler;
coğrafyanın özü, coğrafyanın en lüzumlu gereci, coğrafyanın temeli olarak
görülmekte ve bu şekilde tanımlanmaktadır (Gürsoy, 1961).
Coğrafyacılar bilgileri gösterme, şekillendirme, genelleştirme ve de
depolamak için bir çok tekniklere sahiptirler. Ama bunlardan hiç biri, Harvey’e
(1969) göre, “coğrafyacıların kalplerine ve kafalarına ‘harita’lar kadar yakın
değildir.” Hatta Hartshorne (1939) daha da ileri giderek “eğer ele alınan sorun
temelde haritalarla-genellikle birkaç haritanın karşılaştırılmasıyla-incelenemezse,
bu durumda (konunun) coğrafyanın alanı içine girip girmediği kuşkuludur”
demektedir. Sauer (1963) de bu konuda ilginç fikirler ileri sürerek şunları
söylemektedir: “Bana haritalara sürekli ihtiyacı olmayan bir coğrafyacı gösterin,
onun yaşamının en doğru seçimini yapıp yapmadığı hakkındaki kuşkularımı
belirteyim. Haritalar bizim için yasakları kaldırır, hayal gücümüzü arttırır,
dilimizi çözer. Harita, dil engellerinin ötesine hitap eder; çoğu kez de haritanın
coğrafyanın dili olduğu iddia edilir” (Özgüç, 1984:193).

*
Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi
Page 2
Alaattin KIZILÇAOĞLU
342

İlk ve ortaöğretimde coğrafya eğitiminin klasik ders materyalleri arasında
haritalar yer alır (Doğanay vd, 2001). Coğrafya öğreniminin temel amaçları
arasında, haritalardan yararlanmanın öğretilmesi gelir (Şahin, 2003). Haritaların
yorumlanması ve onlardan yararlanılması konusunda, coğrafyacıların başta
geldiğini hatırlatmaya bile gerek yoktur (Doğanay-Zaman, 2002).
Coğrafya, insan-mekan ilişkisinin farklı boyutları üzerinde çalışır. Dünyanın
neresinde olursa olsun insanlar, yaşadıkları mekan hakkında bilgi edinmek
isterler. Yeryüzündeki farklı mekanlar hakkında coğrafi bilgi edinmede en
önemli kaynak haritalardır. Öğrencilerin farklı haritaları okuma becerilerini
kazanmaları mekanların anlaşılması açısından son derece önemlidir.
Haritaları tam anlamıyla kullanmak, coğrafya biliminin öğretilmesinde
önemli bir aşamadır. Coğrafyada haritasız bir anlatım, öğrencilerin konuları
anlamakta güçlük çekmelerine yol açmakta ve ezberciliğe yöneltmektedir. Bu
nedenle haritalar, coğrafya konularının anlayarak öğrenilmesinde büyük rol
oynamaktadır. Coğrafya eğitimi ve öğretiminde, birinci derecede rol oynayan
haritaların okunması kadar hazırlanması da önemlidir. Haritalar ne kadar iyi
hazırlanmışsa, coğrafya o kadar iyi açıklanır. Haritalar ne kadar doğru
kullanılırsa, coğrafya o kadar iyi anlaşılır (Ünlü vd, 2002).
Castner’e göre (1990) öğrenciler, harita hakkında bilgi edinmek ve haritayı
öğrenmek yerine, harita ile öğrenmelilerdir (Taş, 2006:221). Okullarda coğrafya
öğretiminde, haritalardan yararlanmak bir zorunluluktur. Haritalardan yeterince
yararlanabilmek için, öğrencilerin haritalar konusunda bazı temel bilgileri
kavraması gerekir (Doğanay, 1993).
Coğrafyanın bir mekan bilimi oluşu, onun mekan analizinin de iyi
yapılmasını gerektirir. Bu bakımdan haritaların iyi analiz edilmesi gerekir.
Coğrafi fenomenlerin mekansal dağılışı en iyi haritalar ile gösterilebilir.
Haritaların iyi analiz edilebilmesi için şu unsurların iyi bilinmesi gerekir:
Haritanın adı, harita işaretleri, ölçek, yön vs. (Ünlü vd, 2002). Haritaların
öncelikli hedefi mekansal yön tayini yapmaktır. Haritaları kullanabilmek için
öğrencilerin bazı temel fakat soyut kavramları (büyüklük, işaret, ölçek, yön,
lokasyon ve mesafe ölçüleri) öğrenmesi gerekir. Haritalar yeryüzünün soyut
simgeleridir. Haritalar, küçük yaşta ya da gelişim seviyesi düşük olan
öğrencilerde kavramsal problemlere yol açmaktadır. Bazı detaylar (ev, bina, taşıt
vb) haritalar üzerinde gösterilememektedir. Yeryüzünün çeşitli kısımları
gösterilirken, soyut sembollerle küçültülmekte ve dikdörtgen, daire ya da
noktalarla temsil edilmektedir. Modern teknoloji, öğrencilerin haritaları
yorumlamaları gerektiği zaman karşı karşıya kaldıkları kavramsal yükü bir parça
kolaylaştırmasına yardımcı olmaktadır. Öğrencilere harita becerilerinin
geliştirilmesine yönelik temel bir kavrama yeteneği kazandırılmalıdır. Böylece
karşılaştıkları her ortamda onlardan yararlanabilirler (Demirkaya, 2003).
Harita okuma becerisini geliştirmek için neler yapabiliriz? Haritalar gerçek
alandaki bir unsuru bazı teknikler ve sembollerin yardımıyla kâğıt üzerinde
gösterirler. Bu anlamda harita okumak, haritada kullanılan sembollerin gerçek
alanla veya konuyla ilişkisini kurabilmektir. Yeryüzü şekillerinden tutun da
sıcaklık dağılışına kadar mekânla ilişkilendirilen her konu harita üzerine

Page 3
Harita Becerilerine Pedagojik Bir Bakış
343

aktarılabilir. Dolayısıyla pek çok çeşit harita vardır. Öğrencilerin günlük
hayatlarında karşılaşabilecekleri ve kullanabilecekleri haritaları okuyabilmeleri
için haritanın her unsuru ile ilgili özel çalışmalar yapılması gerekir (MEB,
2005b:55).
Coğrafya öğretimindeki problemlerin tespit edilip, bu problemlere çözüm
önerilerinin hazırlanması önemlidir. Bu problemlerden birisi, coğrafya
öğrencilerinin olaylara mekansal bir bakış açısı ile bakamamalarıdır. Mekan
bilimi olan coğrafyada mekansal algılamayı arttıracak en önemli araç haritalardır.
Öğrenci haritayı ne kadar iyi okur ve kavrarsa, yaşadığı yakın çevresi ve küresel
ölçekteki mekansal bilgileri daha iyi okuyup, analiz edecektir (Taş, 2006).
HARİTA BECERİLERİ
Öğrencilerin beceriler geliştirip, bu becerilerle, yayılımları, örgütlenmeleri ve
mekansal düzenleri gözlemleyebilmeleri zaruridir. Öğrencilerden öğrenmeleri
beklenen becerilerin çoğu, coğrafi sorgulama sürecinin parçaları olan araç ve
teknolojilerin kullanımını içerir. Haritalar, coğrafyanın en zaruri aracıdır. Çünkü,
onlar mekanın görselleşmesine yardım ederler (GFL, 1994).
Coğrafi olarak bilgili bir insanın sahip olması gereken coğrafi beceriler,
coğrafya eğitimi için kurulan ortak komitenin hazırladığı ve Amerikan
Coğrafyacıları Kurumu (the Association of American Geographers) ve
Coğrafya Eğitimi için Milli Meclis (The National Council for Geographic
Education) tarafından 1994 yılında yayınlanan Coğrafya Eğitimi için İlkeler: İlk
ve Ortaöğretim Okulları belgesinde ortaya konan (Guidelines for Geographic
Education) beş maddeden oluşmaktadır: 1. Coğrafi sorular sorma, 2. Coğrafi
bilgi edinme, 3. Coğrafi bilgiyi organize etme, 4. Coğrafi bilgiyi analiz etme, 5.
Coğrafi soruları cevaplandırma (GFL, 1994:42).
Yukarıdaki bahsi geçen beş beceri setinin harita becerisi boyutunu dikkate
aldığımızda, haritalar konusunda bilgili bir bireyin sahip olması gereken harita
becerileri beş maddeden oluşmaktadır:
1. Haritalar üzerinde coğrafi sorular sorma
2. Haritalardan coğrafi bilgi edinme
3. Coğrafi bilgiyi organize etmede haritaları kullanma
4. Coğrafi bilgiyi analiz etmede haritaları kullanma
5. Coğrafi soruları cevaplandırmada haritaları kullanma
Haritalar Üzerinde Coğrafi Sorular Sorma
Başarılı bir coğrafya eğitimi, niçin, nerede ve nasıl sorularını sorarak, bu
sorulara cevap vermek için yetenek, istek ve kurgular yapmayı gerektirir.
Öğrenciler haritalar üzerinde coğrafi soruları nasıl soracağını bilip, anlamalıdır.
Ne, Nerededir? Niçin oradadır? Ne ile ilişkisi vardır? Yerinin önemi nedir?
Konumunun sonuçları nelerdir? Bu yer nasıl bir yerdir, neye benzer? Onun
yerinin diğer insanlar, yerler ve doğal yaşam ortamları ile ilişkisi nasıldır? gibi
sorular sorabilmelidir (GFL, 1994:17,42). Öğrencilerin harita üzerinde bu gibi
soruları sorma becerisini geliştirip uygulamaları coğrafya eğitimi açısından
oldukça önemlidir.

Page 4
Alaattin KIZILÇAOĞLU
344

Haritalardan Coğrafi Bilgi Edinme
Coğrafi bilgi, konum (o konumun fiziki ve beşeri özellikleri, coğrafi
aktiviteler ve o yerlerde yaşayan insanların durumları) hakkındaki bilgidir.
Coğrafi soruları cevaplamak için, öğrenciler bir çok değişik kaynaktan, değişik
yollarla bilgi toplayarak işe başlamalıdırlar. Haritaları okuyup, yorumlama
coğrafi bilgi edinmenin en temel yoludur. Öğrenciler, nicel (rakamsal) ve nitel
(anlatımsal) tanımlama hazırlayabilmek için, haritaların ihtiva ettiği bilgileri
toplayıp, kullanabilmelidir (GFL, 1994:42).
Coğrafi Bilgiyi Organize Etmede Haritaları Kullanma
Birincil ve ikincil kaynaklardan coğrafi bilgi toplandıktan sonra, analiz ve
yorumlamalara yardım için değişik yollarla organize edilip sunulmalıdır. Coğrafi
bilgiyi organize etmenin bir çok farklı yolu vardır. Haritalar coğrafi bilgiyi
organize etmede önemli bir yere sahiptir. Coğrafi bilgiyi etkili olarak
düzenlemek için yaratıcılık ve beceriye ihtiyaç vardır (GFL, 1994). Harita yapma
bütün öğrenciler için yaygın bir aktivite olmalıdır. Öğrenciler, bilgi toplamak
için haritaları okumalılar ve coğrafi yayılımları analiz edip, bilgileri organize
etmek için harita yapmalıdırlar.
Coğrafi Bilgiyi Analiz Etmede Haritaları Kullanma
Coğrafi bilgiyi analiz etme, dağılışların araştırılması, karşılıklı ilişkiler ve
bağlantıları içine alır. Öğrenciler bilgiyi analiz edip, yorumladıklarında, anlamlı
yayılımlar ve oluşumlar ortaya çıkar. Böylece, öğrenciler gözlemlerini uygun
açıklamaları içinde sentezleyebilirler. Öğrenciler aynı zamanda farklı alanlar
arasındaki birliktelik ve benzerliklere dikkat etmeli, yayılımların farkına varmalı
ve haritalardan çıkarımları çizebilmelidirler. Öğrenciler, haritaları; mekansal
yayılımları keşfedip, karşılaştırmak için irdeleyebilmelidirler (GFL, 1994:43).
Coğrafi Soruları Cevaplandırmada Haritaları Kullanma
Coğrafi soruları cevaplama ile ilgili beceriler arasında haritalardan organize
edilmiş bilgiye dayanan çıkarımlar yapabilme kabiliyeti önemli bir yere sahiptir.
Öğrenciler açıkça ve etkili bir şekilde, özellikle coğrafi soruları cevaplamayı
öğrenmelidirler. Bu, iyi bir vatandaş olmakla ilişkili iyi bir beceridir. Öğrenciler,
coğrafi bilgileri haritalarla gösterebilirler. Bir soruyu cevaplamada, coğrafi bilgiyi
ya da bir konuyu veya problemi ifade etmede haritaları kullanabilmelidirler
(GFL, 1994:44).
ÖĞRETİM PROGRAMLARIMIZDA (HAYAT BİLGİSİ, SOSYAL
BİLGİLER VE COĞRAFYA) HARİTA BECERİLERİ
Beceri, öğrencilerde öğretim süreci boyunca kazandırılması ve geliştirilmesi
amaçlanan kabiliyetlerdir. Ülkemizde yenilenen öğretim programlarında eğitim
ve öğretim sürecinde beceri kazandırmaya yönelik hedeflere yer verilmiştir.
Hayat Bilgisi (MEB, 2005c), Sosyal Bilgiler (MEB, 2005b) ve Coğrafya Dersi
Öğretim Programlarında (MEB, 2005a) yer alan kazanımlar; birçok zihinsel
beceriyi vurgulamakta, öğrenme süreçlerinde ise aktif öğrenme yöntemlerinin ve

Page 5
Harita Becerilerine Pedagojik Bir Bakış
345

öğretimsel işlerin kullanımını gerektirmektedir. Programlarda bu yöntemlerin
kullanıldığı örnek etkinliklere yer verilmiştir. Öğretmenler programlarda
öğrenilen etkinliklerin yanı sıra kazanımlarda öngörülen bilgi, beceri, değer ve
tutumları kazandırmada farklı etkinlikleri planlayıp uygulayabilmeliler (MEB,
2005a). Bu çalışmanın ilerleyen bölümlerinde sözü edilen etkinliklere ilişkin
harita becerilerine yönelik aktivite örneklerine geniş ölçüde yer verilecektir.
Haritaları etkili ve verimli bir şekilde kullanma, coğrafya öğretim
programında en fazla ve en yaygın öğretilen beceriler arasındadır. Talim Terbiye
Kurulu’nun yayınlamış olduğu Coğrafya Dersi Öğretim Programında mekansal
algılamayı geliştirme ve kazanmada harita becerilerinin önem arz ettiği
vurgulanmaktadır. Coğrafya öğretim programında yer alan harita becerileri
şunları içerir (MEB, 2005a:19):
a) Harita üzerinde konum belirleme
b) Harita üzerine bilgi aktarma
c) Amacına uygun harita seçme
d) Haritalardan yararlanarak hesaplamalar yapma
e) Mekânsal dağılışı algılama
f) Haritayı doğru şekilde yorumlama
g) Taslak haritalar oluşturma
Ortaöğretim coğrafya dersi öğretim programında harita becerisi, atlas
kullanma becerisini de ihtiva etmektedir (MEB, 2005a:20). Öğretim
kademelerinde atlaslardan, haritaların açıklanması, konum, semboller, yön
tayinleri, mesafe hesaplanması, bilgi toplama ve sonuçların elde edilmesi ve
harita çizimi gibi genel becerilerin kazandırılmasında yararlanılmalıdır (Girgin
vd, 2001).
İLKÖĞRETİM VE ORTAÖĞRETİMDE HARİTA BECERİLERİ
Öğrenciler, ilk ve orta öğretim kademelerinde, her sınıfta okurken, çok çeşitli
coğrafi gösterimler ve araçları (özellikle de haritaları) kullanmalıdırlar. Haritalar,
öğrencinin okumuş olduğu sınıf seviyesi ve öğrencinin yeteneklerindeki
değişmeye bağlı olarak, mekansal ve sembolik bilgilerin işlenip, sunulduğu soyut
simgelerdir. Alt sınıflarda, öğrencilere haritanın ne olduğu gösterilmeli ve
haritayı algılarken yazılı bir kelime, nasıl cümle içinde bir bilginin parçası ise,
haritayı da aynı mantıkla algılamaları sağlanmalıdır. Onlara imkanlar verilerek,
farklı haritaları okuyup, yorumlamaları sağlanarak, sınıfları, okulları ya da
mahallelerinin haritalarını yapmaları sağlanmalıdır. Daha üst sınıflarda,
öğrencinin kavrama ve anlama kabiliyetinin artmasına bağlı olarak, onların
beceri, bilgi ve anlamaları işin içine katılarak, harita okuma ve yapma daha
kompleks ve soyut hale getirilmelidir (GFL, 1994:63).
İlköğretimin ilk kademesinde basit şekiller ve kroki çizme, sembol kullanma
ve bu sembolleri açıklayan bir bölüm oluşturma becerileri üzerinde durulmalıdır.
Soyut düşünme becerisinin geliştiği 6. ve 7. sınıflarda ise haritaların diğer öğeleri
üzerinde durularak ölçek ve değişen ayrıntılar, harita çeşitlerini tanıma, harita
üzerinde verilen bilgiyi okuma-anlama ve yeni bilgiler aktarma üzerinde
durulmalıdır. Bu beceri kazandırılırken kullanılacak harita ve atlaslar öğrencilerin

Page 6
Alaattin KIZILÇAOĞLU
346

günlük hayatlarında karşılaşabilecekleri ve pratik olarak kullanabilecekleri türden
olmalıdır (MEB, 2005b:55).
Çeşitli öğretim kademelerinde öğrencilerden beklenen harita becerilerinin
düzeyi birbirinden farklıdır. Şimdi öğretim programlarımızda (hayat bilgisi,
sosyal bilgiler ve coğrafya) yer alan kazanımlar, etkinlik örnekleri ve açıklamalar
ile Amerika Birleşik Devletleri’nin Milli Coğrafya Standartları ve İlk ve
Ortaöğretim okulları belgesinde ortaya konan beceriler (GFL, 1994) dikkate
alınarak iki farklı seviyede (ilköğretim ve ortaöğretim) öğrencilere kazandırılması
gereken harita becerileri ve bu becerilere ilişkin aktivite örnekleri üzerinde
durulacaktır.
İlköğretimde Harita Becerileri ve Önerilen Etkinlik Örnekleri
Haritalar Üzerinde Coğrafi Sorular Sorma
Öğrenciler haritalara bakarak; Ne, Nerededir? Niçin oradadır? Yerinin
önemi nedir? gibi coğrafi soruları nasıl soracağını bilip, anlamalıdır (GFL, 1994).
Örneğin, bir dünya haritası üzerinde coğrafi konular hakkında spesifik sorular
(ulaşım güzergahları, saat farkları, ülkelerin özel paralellere göre konumu vb)
sorabilmeli.
Öğrenciler haritalara bakarak, coğrafi konuları teşhis edip, coğrafi
problemleri tanımlayarak, coğrafi sorular sorabilmenin nasıl olduğunu bilip,
anlamalıdır. Örneğin: Trafik, doğal yaşam ortamı, arazi kullanım, konut gibi
konular ile ilgili yerel meselelerdeki coğrafi problemler hakkında sorular
sorabilmeli ve sonra haritalar hazırlayarak bu problemleri özetleyebilmeli (GFL,
1994:49).
Haritalardan Coğrafi Bilgi Edinme
Öğrenciler, haritalardaki coğrafi bilgiyi nasıl keşfedeceğini, işleyeceğini bilip,
anlamalıdır. Örneğin, haritaları inceleyerek, farklı yerlerin fiziki ve beşeri
özellikleri hakkında bilgi edinebilmeli (örneğin, yerşekli, iklim, nüfus hareketleri,
ulaşım, turizm), harita üzerinde mekanlar arasındaki mesafe ve yönlere karar
verebilmeli, şehir içi arazi kullanımı haritalarına bakarak, kentsel fonksiyonların
dağılışını tespit edebilmeli, bir sahanın hava fotolarını inceleyerek fiziki ve beşeri
özelliklerin dağılışını aynı sahanın topografya haritasında belirleyebilmeli.
Öğrenciler bilgi edinmek maksadıyla haritalara bakarak; Ne?, Nerede? gibi
soruların cevabını bulabilmeli ve haritalar üzerinde yön tespiti ile mesafe
ölçümleri yapabilmelidir. Örneğin, öğrenciler aşağıda verilen haritadan
yararlanarak şu soruların cevabını verebilmelidir: 1. En geniş adanın adı nedir?,
2. Haritada verilen okyanusun adı nedir?, 3. En batıda yer alan ada hangisidir?,
4. En güneydeki adanın adı nedir?, 5. “Hilo” ile “Captain Cook” arasındaki
mesafe kaç mildir?, 6. “Hilo” dan “Mauna Kea” ye seyahat ederken hangi yönde
yol almış olursunuz?

Page 7
Harita Becerilerine Pedagojik Bir Bakış
347

Kaynak: http://www.enchantedlearning.com/geo...eading/1.shtml

0 yorum

Yorum Gönder